Porez na dobit

1. Uvod

Porez na dobit predstavlja vazan izvor prihoda za vecinu vlada svijeta. Politika oporezivanja dobiti takodze sluzi kao instrument za privlacenje direktnih stranih investicija i pruzanje podrske rastu domaceg privatnog sektora. Za Bosnu i Hercegovinu pitanje politike oporezivanja dobiti po novom zakonu je bitno. U FBiH, stopa od 30% se primjenjivala od 1997. do 2007. U tom sistemu oporezivanja dobiti koji je bio na snazi u FBiH do 2007. godine, bilo je sedam vrsta poreskih olaksica i oslobadanja: za novoosnovanu kompaniju (odbitak od 100% u prvoj godini poslovanja, 70% u drugoj i 30% u trecoj), za bescarinske zone (odbitak od 100% za pet godina), za strane investitore (odbitak od 100% za pet godina), za ponovno investiranje zadrzane zarade (100% za ponovno investiranje u proizvodne svrhe, a 75% za drugo ponovno investiranje), za porez na dobit preduzeca placen u operacijama u drugim zemljama, za iznos poreza na dobit preduzeca koji je vec platio nerezidentni ured u inostranstvu i za porez po odbitku. Sa tako obimnom listom mogucnosti, cak i uz visoku zakonsku stopu od 30% u FBiH, preduzeca u FBiH su u prosjeku placale veoma malo poreza na dobit. U decembru 2007. (na snazi od 1. januara 2008.), usvojen je novi Zakon o porezu na dobit u FBiH prema kojem i u FBiH zakonska (statutorna) stopa iznosi 10%. Prema ovom novom Zakonu, pored umanjenja zakonske stope sa 30 na 10%, umanjen je i broj poreskih oslobadanja, za koje sad postoje tri kategorije, koje cemo pomenuti nesto kasnije.
Kvalitetna politika oporezivanja dobiti predstavlja vazan isntrument za pruzanje neophodnog podsticaja investiranju u privatni sektor. Vladini rashodi cine skoro polovinu bruto domaceg proizvoda BiH (BDP). U zemlji koja ima relativno nizak BDP, visoku nezaposlenost i rasirenu sivu ekonomiju, kvalitetna politika direktnog oporezivanja se može iskorsititi kao sredstvo za povecanje konkurentnosti. Pojednostavljivanje, uskladivanje i prilagodavanje bh politika direktnog oporezivanja standardima EU dopriniijeli bi posticanju stranih investicija i domace ekonomije, smanjenje obimne sive ekonomije. Sadasnje pojednostavljenje sistema oporezivanja dobiti preduzeca u BiH, smatra se da bi rezultiralo povecanjem prihoda opste vlade s jedne strane i podsticajem rasta privatnog sektora i smanjenje neformalnog trsista s druge strane.

2. Porez na dobit
2.1. Pojam poreza na dobit

Porez na dobit je jedan od direktnih poreza, pokazatelj uspjesnosti, odnosno efikasnosti poslovanja preduzeca. To je poreski oblik koji je uvrsten u poreske sisteme vecine savremenih zemalja, njegovo definisanje je razlicito od jedne do druge zemlje, za njega moze se reci da je “proizvod“ 20. vijeka i jedan je od najznacajnih poreskih oblika. U SAD porez na dobit uveden 1909. godine, Austrija 1920. godine, Njemacka 1934. godine, Engleska 1937. godine, Francuska 1948. godine itd.
Posto se porez na dobit, prvenstveno, shvata kao porez koji se odnosi na preduzeca, banke, drustva za osiguranje i druge profitno motivirane aktivnosti, zvuci cudno da obveznici ovog poreza mogu biti i zdravstvene, obrazovne i druge ustanove, zavodi, fondacije, udruzenja, klubovi i savezi, politicke stranke, vjerske organizacije i drugi javni subjekti koji se finasiraju iz budzeta i/ili izvanbudzetskih fondova.
Ipak, cinjenica je da, prema novim propisima i zakonu o porezu na dobit, ni budzetski korisnici ni drugi neprofitabilni subjekti nisu opcenito izuzeti od oporezivanja, ti subjekti smatraju se obveznicima poreza na dobit u slucaju kada se, pored svojih rdovnih, neprofitnih i neoporezivih djelatnosti, bave trzisnim aktivnostima, tj.kada ostvaruju trzisni prihod.
2.2. Elementi poreza na dobit

U elemente poreza na dobit spadaju:

a) poreski obveznik;
b) poreska osnovica, i
c) poreska stopa.

Poreski obveznik je privredno drustvo i druga pravna lica koja privradnu djelatnos obavljaju samostalno i trajno prodajom proizvoda i pruzanju usluga na trzistu radi ostvarivanja dobiti.
Obveznik rezident Federacije koji ostvaruje dobit na teritoriji i izvan teritorije Federacije, tj. pravno lice cije se sjediste, uprava i nadzor nad poslovanjem nalazi u Federaciji.
Obveznik poreza je i nerizedent koji ostvaruje dobit na teritoriji Federacije, tj. pravno lice cije se sjediste, uprava i nadzor nad poslovanjem van Federacije, a djelatnost u Federaciji obavlja preko poslovne jedinice ili povremeno.