Amortizija

Amortizija

1.    Uvod

Amortizacija (engl. amortization, depreciation, redemption) je višeznačajan pojam.
U financijama se koristi u značenju otplate dugova (amortizacija duga); amortizacijom se naziva otplata gašenja vrijednosti nekih vrijednosnih papira (otplaćivanje).
Kad je riječ o osnovnom sredstvu (dugotrajnoj imovini) za koje se smatra da je fizički ili ekonomski potrošeno, osnovna joj je namjena da osigura financijska sredstva bar u iznosu da omogući zamjenu postojećih osnovnih sredstava.
Amortizacija je ekonomska kategorija koja onačava proces transformacije osnovnih sredstava u obrtna. Do transformacije osnovnih sredstava u obrtna dolazi u momentu prenosa njihove vrijednosti na proizvode, a do transformacije obrtnih sredstava u osnovna u momentu zamjene osnovnih sredstava. Taj proces nastaje u proizvodnji, u kojoj se osnovna sredstva troše i prenose dio svoje vrijednosti na nove upotrebne vrijednosti koje imaju karakter obrtnih sredstava. Amortizacijom se ne mijenja ukupan obim sredstava, mijenja se samo njihova struktura; povećavaju se obrtna sredstva na račun osnovnih.
Preduzeće u procesu poslovanja troši kratkotrajnu (obrtnu) i dugotrajnu (stalnu) imovinu. Kratkotrajna imovina se utroši uglavnom u jednom proizvodnom ciklusu i ona svojim sastavom ulazi u sastav novog proizvoda te tom prilikom prenosi i svoju ukupnu vrijednost u novi proizvod. Dugotrajna imovina u proizvodnom ciklusu troši se na drugi način. U proizvodnom procesu dugotrajna imovina ne mijenja svoj fizički oblik, hemijski sastav, niti prenosi svoju ukupnu vrijednost u jednom proizvodnom ciklusu na novoproizvedene proizvode. Dugotrajna imovina u proizvodnom ciklusu se postepeno troši. To trošenje s vremenom smanjuje njenu proizvodnu i upotrebnu vrijednost. Dugotrajna imovina postepeno gubi od svoje prvobitne, odnosno nabavne vrijednosti, a dijelovi te vrijednosti utrošene u proizvodnji prenose se na novoproizvedene proizvode. To postepeno smanjenje vrijednosti dugotrajne imovine umanjuje – deprecira njenu vrijednost. Smanjenje realne vrijednosti dugotrajne imovine bilo fizičkim trošenjem ili ekonomskim zastarijevanjem jeste amortizacija. Svaki novoproizvedeni proizvod, svaka jedinica proizvoda i usluga snosi odgovarajući dio trošenja zgrada, postrojenja i opreme.
Prodajna cijena svakog proizvoda i obavljene usluge sadrži sve troškove njegove proizvodnje i izvršene usluge pa i amortizacije. Amortizacija ukalkulisana u prodajnu cijenu proizvoda služi za prostu reprodukciju dugotrajne imovine. Od realizacije prodaje proizvoda i obavljene usluge pokrivaju se nastali troškovi, a dio koji po svojoj visini odgovara trošku amortizacije ostaje za buduću nabavku koja će zamijeniti dotrajalu ili zastarjelu dugotrajnu imovinu.
Različiti su uzroci smanjenja vrijednosti dugotrajne imovine. U literaturi se najčešće pominju funkcionalni, ekonomski i prirodni uzroci.

2.    Troškovi amortizacije osnovnih sredstava

Osnovna sredstva obuhvataju :

•     zemljišta i šume
•     uredjena zemljišta(parkinzi, osvetljenje)
•     gradjevinski objekti (poslovne zgrade, fabrike)
•     mašine i oprema.

Osnovna sredstva se koriste više godina, a njihova vrednost se smanjuje usled tri faktora:

•     protok vremena (G)
•     intenzivnost trošenja (I)
•     tehnološki napredak (T).

Sve dok je u upotrebi, osnovno sredstvo se vodi po nabavnoj vrednosti. Smanjenje vrednosti se knjiži preko računa Ispravka vrednosti osnovnih sredstava (IVOS), a obračun rashoda preko računa Troškovi amortizacije.

IVOS                                            

Troškovi amorizacije

Sadašnja vrednosti osnovnih sredstava se dobija kao razlika nabavne vrednosti i ispravke vrednosti. IVOS se knjiži sa desne strane T konta, a troškovi amortizacije sa leve strane.
Računovodstveni postupak amortizacije osnovnih sredstava postaje lako razumljiv ako materijalnu imovinu zamislimo kao niz korisnih poslovnih usluga u budućem periodu. Na primer, nabavna vrednost poslovne zgrade se može posmatrati kao zbir unapred plaćenih usluga najma poslovnog prostora za mnogo godina. Slično tome, nabavnu vrednost dostavnog vozila predstavljaće unapred plaćene usluge prevoza za duži vremenski preriod. Sa protekom vremena, preduzeće korisi usluge i troškove nabavke poslovne zgrade ili dostavnog vozila postupno se prenosi na troškove amortizacije osnovnih sredstava.
Amortizacija (Depreciation) je sistemski postupak rasporedjivanja nabavne vrednosti osnovnog sredstva na rashode tokom njegovog upotrebnog veka. Amortizacija je proces rasporedjivanja (otpisivanja), a ne proces vrednovanja. To znači da promenu tržišnih vrednosti osnovnih sredstava nemaju uticaje na knjigovodstvenu vrednost osnovnih sredstava.