Inflacija – Pojam, karakteristike i vrste

1. UVOD
O inflaciji se zna jako mnogo, ali ipak nedovoljno. Ona ne bira ni mesto ni vreme gde će se pojaviti. To mogu da budu nerazvijene, ali i razvijene zemlje, svejedno da li im je površina velika ili mala. Još jedna specifičnost koja se vezuje za inflaciju je to što se nikada ne javlja dva puta u istom obliku.

Inflacija je prvi put upotrebljena u SAD-u, kao oznaka skoka cena i novčanog opticaja u vreme građanskog rata koji je vođen 1861-65, kada je vlada, u sled nedostatka sredstava za finansiranje rata, bila prisiljena da izdaje papirni novac, tzv. “Green-backs”, bez pokrića, ali je gotovo sigurno da su raznovrsne inflatorne situacije i problemi bili poznati i ranije. Tek nakon Prvog svetskog rata inflacija postaje gotovo stalna pojava i sdrastičnim posledicama. Od 1960-ih, inflacija je proglašena kritičnim problemom. Razdoblje velikih inflacija počinje tek sa upotrebom nekonvertibilnih novčanica. Njihovim začetnikom smatra se J. Law, koji je u periodu 1716. do 1720. izdao 2700 miliona livri u novčanicama uz metalno pokriće svega 48 miliona. Ipak su to bili povremeni ekscesi, koji su dolazili do izražaja za vreme većih istorijskih događaja i nakon dužih perioda.

Prema nalazima istraživača koji su analizirali arheološke podatke iz drevnog grada Mesopotamije, jednog od najstarijih kulturnih, političkih i trgovačkih centara civilizacije, prva inflacija u istoriji se dogodila u Vavilonu. Nju je, prema tvrdnjama ovih naučnika, izazvao legendarni osvajač Aleksandar Veliki, koji je dovlačio plen sa svojih osvajačkih pohoda, najčešće u srebru. Ova inflacija je, prema nalazima, trajala oko jedne decenije.

Uzroci inflacije mogu biti višestruki. Kod inflacije potražnje, previše potrošnje je preusmereno na premalo roba. Uzroci su porast novčane ponude, državnih rashoda, porast izvoza čime se smanjuje domaća ponuda. S druge strane, porast nominalnih nadnica, porast cena inputa i energije i promena deviznih tokova dovode do inflacije troškova. Visoke stope inflacije najčešće su prouzrokovane političkom odlukom u situacijama u kojima država ne može dobaviti prihode iz drugih izvora pa se odlučuje na “štampanje novca”.

Inflacija (inflatio-naduvavanje) predstavlja disproporciju novčanih i robnih fondova u jednoj privredi tj. njenih rashoda i prihoda,pri čemu su rashodi veći od prihoda.To je monetarna pojava kod koje se pokriće većih rashoda vrš iz nove emisije novca,šo izaziva porast novčne tražnje koja je bez robnog pokrića,pri čemu najčešće dolazi do porasta cena. Inflacija predstavlja porast opšteg nivoa cena. Stopa inflacije je stopa promene opšteg nivoa cena i meri se na sledeći način:

Inflaciona stopa=(nivo cena(godina-t)–nivo cena (godina t-1)) / nivo cena(godina t-1)

Nivo cena se meri kao ponderisani prosek za robe i usluge u nekoj privredi. U praksi, ukupni nivo cena meri se izradom indeksa cena, koji predstavljaju proseke potrošačkih i proizvođačkih cena.
Primer: 2003. godine u Srbiji, potrošačke cene
su porasle za 10,5%. Te godine su porasle cene
mnogih proizvodnih grupa, kao što su: hrana,
piće, stanovanje, odeća, saobraćajne usluge,
medicinske usluge itd. Taj opšti uzlazni trend
nazivamo inflacijom.
Deflacija predstavlja suprotnu pojavu od inflacije. Odražava se kao opšti pad nivoa cena. Deflacije su retke pojave povezane s krizama, kao što je to bio slučaj 1930-tih i 1989. godine. Država deluje aktivnom stabilizacionom politikom i uklanja duboke krize u većini industrijskih razvijenih zemalja.
Dezinflacija je smanjivanje stope inflacije. U Srbiji, poslednje razdoblje dezinflacije bilo je početkom 1993. godine, kada je visoka stopa inflacije, koja je beležila višecifreni nivo, smanjena uz pomoć restriktivne monetarne politike i ostalih instrumenata ekonomske politike.
2. KLASIFIKACIJA INFLACIJE

UMERENA INFLACIJA –cene su relativno stabilne,ljudi imaju poverenja u novac.Podrazumeva lagani rast cena. Ljudi rezonuju: novac je jednako vredan danas i gotovo isto vredan za godinu dana, pa se isplati držati ga.Poslovni ljudi i običan (potrošač) svet sklapaju dugoročne ugovore u domicilnoj valuti, zato što veruju da cene neće značajnije otići izvan postojećih okvira za robu koju kupuju ili prodaju.Ljudi jednostavno veruju da će njihova novčana sredstva zadržati svoju relativnu vrednost.
GALOPIRAJUĆA INFLACIJA predstavlja dvo ili trocifrenu inflaciju,u rasponu od 20,100 ili 200% na godinu dana. Ovakvu vrstu inflacije mogu imati i razvijene industrijske zemlje. Tako su, na primer, Argentina, Brazil i druge latinoameričke zemlje, imale stope inflacije od 50-700% na godinu dana 1970-ih i 1980-ih godina.Kada se galopirajuća inflacija jednom ukoreni u privredno tkivo, nastaju ozbiljni ekonomski poremećaji.
HIPERINFLACIJA Mnoge privrede prežive galopirajuću inflaciju, ali veoma teško hiperinflaciju. To je vreme smrti, kao kad kancer uništava ljudsko telo. Teško je i poverovati da se hiperinflacija od milion ili čak milijardu posto na godinu dana može izdržati.
Inflacija iskrivljuje relatvne cene i smanjuje ekonomsku efikasnost. Težina inflacije meri se i time da li je bila očekivana ili nije. U tom smislu razlikuje se:
1. uravnotežena inflacija;
2. neuravnotežena inflacija
3. neočekivana (nepredviđena) inflacija
1. Uravnotežena inflacija podrazumeva godišnji rast od, na primer 10%. Promena cena nikog ne iznenađuje. Sve se povećava na 10% (hrana, odeća, obuća, plate, kamate) itd. U ovoj situaciji gotovo niko ne bi bio zabrinut. Efikasnost upotrebe resursa veličine BDP-a ostale bi neporomenjene veličine. Jednostavno rečeno, troškovi rastu 10%, ali i dohodak 10% brže. Nema ni zarade ni gubitka.
2. Neuravnotežena inflacija pogađa relativne cene, troškove i poreska opterećenja. Npr. imamo neefikasnost kao posledicu neuravnotežene inflacije kad se cene ne prilagođavaju inflacionim trendovima, kao što je slučaj s novcem i porezom. Ako stopa inflacije poraste 10% na godinu dana, tada realna kamata na novac pada od 0 na -10% na godinu dana. Vlada ne može ispraviti ovaj poremećaj.Negativna kamata na gotovinu ili druge vrste novca uslovljava neefikasnost.Ljudi izbegavaju ulaganje novca u banke,a preduzeća uspostavljaju razradjene šeme u korišćenju resursa.
3. Neočekivana inflacija podrazumeva velika iznenađenja. Ona značajno deluje na raspodelu dohotka i bogatstva. Neočekivani skok cena neke će osiromašiti, a druge obogatiti, a malo uticati na efikasnost upravljanja u fabrikama. Efekti nepredviđene inflacije izaziva socijalne probleme.