Monetarna ekonomija i savremeni novac

Uvod
Pre nastanka samog novca u danas nam poznatom obliku i svrsi, njegovu osnovnu funkciju u ona pradavna vremena imala je na primjer stoka krupnog i sitnog zuba, skoljke, krzno, zito, kakao i tome slicno.O tome nam svedoci i sam stari latinski naziv za novac- PECUNIA(pecus-govedo).U svetu numizmatike odavno su vec poznate legende o mnogim ostrvskim narodima Pacifika i Atlanskog okeana,a koji su u tu svrhu koristili morske skoljke.Sto su bile egzoticnije i redje,imale su i veću vrednost.Takodje,postoje zanimljive price iz ne tako dalekih davnina o ogromnim komadima granita te monolitnih kamencica, koje su neki dalekoistocni narodi koristili kao osnovno platezno sredstvo svoje kulture.Sa sve vecim razvojem trgovine,prekomorskih istrazivanja te sirenja svetskog trzista,snazno jaca i potreba za iznalazenjem nekakvog prakticnijeg i univerzalnijeg oblika odredjivanja vrednosti. Tako nastaje prvi novac,koji u svom prapocetku imao oblik grumena ,sipke ili predmeta od plemenitih kovina,zlata i srebra.No takav prvobitni oblik novca ponovo nije bio bas praktican,jer bi se morao uvek iznova vagati ,da bi se dobila realna vrijednost. S vremenom bivaju utvrdjena osnovna pravila o tezini i kvaliteti novca,ukljucujuci ono najvaznije,da njegova nominalna vrijednost mora biti ista s vrijednoscu stvarnog sadrzaja takvog novca.Ali kasnije se od tih pravila odustalo,jer se nije pokazalo dobrim u praksi. Prvi novac,slican danasnjem ,nastaje u 7.veku prije Hrista ,dakle pre 2700 godina.To se desilo u maloj drzavi koja se zvala Lidija u Maloj Aziji.Taj se pranovac izradjivao od elektruma ,pripodne lugure zlata i srebra.Kroz buduće vekove osim elektruma se u izradi novca koristilo zlato ,srebro ,bakar ,bronza ,a poslednjih tek stotinak godina jos i nikal i zelezo.Prvi su novci izradjivani potpuno rucno i ta se osnovna tehnika proizvodnje ustvari vrli malo kroz vreme menjalo sve do 16.veka kada su nastale prve masine za njegovo kovanje.U 1.veku nase ere postojao je zanimljiv poslovni obicaj dodatnog jos obelzavanja novca simbolima ,monogramima ili imenima. U anticka vremena stare Grcke i vecnog grada Rima te vreme Britanskog carstva, novac su uglavnom izdavale drzave i njihovi vladari.Na primjer ,Aleksandar Veliki Basilicus(356-323pne)veliki Makedonski kralj slijedi primer svoga oca Filipa ll te na svom novcu prikazuje mnogobrojna starogrcka bozanstva i njihove junake.Medju njima se posebno isticala srebrna tetradrahma s likom Herakla.Nakon Aleksandrove smrti,nastavilo se sa izradom takvog novca iz sasvim jednog jednostavnog razloga,bio je vrlo ugledno i cenjeno platezno sredstvo u citavom tadasnjem svetu.Tako je na kraju ustvari vrlo znacajnim bio onaj prvi korak zamjene lika Aleksandra Velikog s novca od strane njegovog nasljednika.A to je ucinio Ptolomej l Soter ,kralj Egipta ,prvenstveno motivisan sve većim ekonomskim,vojnim i kulturnim rastom svoje velike drzave pored reke Nila.

MONETARNA EKONOMIJA I SAVREMENI NOVAC

Novac je najvaznija roba trzisne privrede i cini osnovu monetarnog sistema svake zemlje, te se zato i prestavlja pitanja prirode savremenog novca, njegovog stvaranja, kontrolisanje, funkcija i delovanje u privredi. Ulogu novca i njegove efekte na privrednu aktivnost u ovom delu posmatracemo sa dugorocnog aspekta.

Karakteristike i funkcije savremenog novca

Novac kao specificna roba u privredi ima tri osnovne funkcije:

•    novac kao sredstvo razmene (medium of Exchange)
•    novac kao obracunska jedinica (unit of accunt) i
•    novac kao sredstvo stednje tj. cuvanja vrednosti (store of Value)

Novac kao sredstvo razmene

Pojavom novca, ovi se problemi jednostavno prevazilaze. Sada se novacpojavljuje kao posrednik u razmeni pa se prvo roba prodaje za novac pa se onda timnovcem kupuje zeljeno dobro. Na taj nacin, cin prodaje se odvaja od cina kupovine.

Novac u funkciji sredstva razmene u velikoj meri je olaksao razmenu.Bilo je dovoljno da vlasnik robe pronadje bilo koga kome je njegov proizvod potreban i razmeniga za novac, a potom pronadje vlasnika robe koja je njemu potrebna i kupi tu robu, bezobzira sta treba njenom vlasniku.

Novac kao sredstvo razmene podrazumeva da kupci, kada zele da kupe dobra i usluge, novac daju prodavcima .