Faktori proizvodnje

FAKTORI PROIZVODNJE

1. OPŠTI FAKTORI PROIZVODNJE

    1.1 STANOVNIŠTVO

Čovek i njegov rad temeljni su činilac svih ljudskih aktivnosti. Ljudi su osnovni subjekt proizvodnje. Pored uloge proizvođača, ljudi se istovremeno pojavljuju i u ulozi potrošača. Stvorena materijalna dobra služe svrsi podmirenja individualnih i društvenih potreba ljudi, što znači da ljudi predstavljaju i osnovu i cilj ekonomske aktivnosti u društvu.
Postoji visok stepen korelacije između broja i strukture stanovništva s jedne strane, i razvijenosti privrede, s druge. U tom smislu, zemlje i putem određene demografske politike nastoje ostvariti određeni stepen privredne razvijenosti. Tako, pored prirodnog priraštaja, i migracije mogu doprineti značajnom porastu stanovništva, bilo da su u pitanju pojedini kontitenti ili zemlje. Pod uticajem kapitalističkog društvenog i ekonomskog sistema nastale su velike neravnomernosti u privrednom razvitku pojedinih oblasti. Ove razlike su prourokovala intenzivnija migraciona kretanja između ekonomski zaostalih i privredno razvijenih krajeva. Tako je pojava nezaposlenosti u industrijski razvijenijim zemljama Evrope u XIX veku i povećanje neravnomernosti u razvitku, kao i geografskom razmeštaju proizvodnje uticala na ekonomske migracije stanovništva iz evropskih zemalja u prekookeanske zemlje, naročito u Severnu i Južnu Ameriku i Australiju.
Broj stanovnika jedne zemlje predstavlja njen osnovni proizvodni potencijal. Veći broj stanovnika podrazumeva i veći broj ljudi uključen u stvaranje društvenog proizvoda, a to omogućuje i veću društvenu proizvodnju. Sa druge strane, ovaj veći broj stanovnika iziskuje i veću količinu proizvoda radi zadovoljavanja potreba. Činjenica da se velikim brojem proizvođača može stvoriti velika proizvodnja ne znači bogatstvo i izobilje. Prvenstveno se radi o zemljama sa izrazito preovlađujućem poljoprivrednim stanovništvom i primenom ekstenzivnog vida poljoprivredne proizvodnje.
Pored broja stanovnika jedne zemlje, treba uzeti u obzir i njenu gustinu naseljenosti, tj. broj stanovnika na jednom kvadratnom kilometru površine. U zemljama sa velikom gustinom naseljenosti potrebno je uključiti veliki broj ljudi u proces proizvodnje. To zahteva razvijenu industriju, ili, pak, ako je u pitanju pretežno agrarna zemlja, prelazak na kapitalno intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju. Naime, samo ovaj tip agrarne proizvodnje može u pomenutim uslovima da obezbedi podmirenje potreba stanovništva,  imajući u vidu limitiranost poljoprivrednog zemljišta i ishranu većeg broja stanovnika.
Kada posmatramo značaj stanovnštva u društvenoj proizvodnji, ne treba izgubiti iz vida činjenicu da u ovoj proizvodnji učestvuje samo radno aktivni deo stanovništva, dok u potrošnji proizvedenih vrednosti učestvuje celokupno stanovništvo jedne zemlje. Aktivno stanovništvo je kreator društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka, dok neaktivno stanovništvo učestvuje u potrošnji ovih vrednosti, bez doprinosa u njihovom stvaranju. Zbog toga je obim društvene proizvodnje uslovljen učešćem aktivnog stanovništva u ukupnom stanovništvu. Ukoliko naveden elemenat zauzima povoljno mjesto, tada je stanovništvo izuzetno značajan faktor visoke proizvodnje. Zemlje poput Hongkonga, Singapura, ali i mnogih zemalja Zapadne Evrope u mogućnosti su da proizvode mnogo više dobara od zemalja koje imaju i po nekoliko puta više stanovnika. Struktura ekonomski aktivnog stanovništva uslovljena je, pre svega, stepenom razvoja proizvodnih snaga društva, naročito u industriji i poljoprivredi. Na strukturu ekonomski aktivnog stanovništva utiču i prirodni uslovi, tj. prirodna bogatstva koja znače materijalnu bazu za ekonomski razvoj. Odnos između poljoprivrednog i nepoljoprivrednog stanovništva  zavisi od broja zaposlenih u sekundarnim i tercijarnim delatnostima. U ekonomski nedovoljno razvijenim zemljama, poljoprivredno stanovništvo preovlađuje nad nepoljoprivrednim, dok je u ekonomski razvijenim zemljama dominantan udeo nepoljoprivrednog stanovništva.
Pored analize radno aktivnog stanovništva, neophodno je sprovoditi i analaze strukture stanovništva i po nekim drugim kriterijumima, kao što su pol, starost, obrazovanje i slično. Svrha ovakvih analiza jeste uvid u doprinos pojedinih populacionih grupa društvenoj reprodukciji, ali i njihov položaj u njoj.  Paralelno sa opštim društvenim i privrednim razvojem povećava se broj stanovnika uključenih u proces proizvodnje, ali se i podiže starosna granica, jer savremeni tehnološki procesi zahtevaju više kvalifikacija. Stručno znanje se javlja kao specifični kapital čiji se deficit pokriva odgovarajućom imigracionom politikom zemlje. U početnom periodu razvoja struktura tražnje za radnom snagom je takva da ne iziskuje masovnu primenu radne snage sa najvišim kvalifikacijama, ali se u kasnijim periodima razvoja visoko obrazovana radna snaga nameće kao nužnost.
Na osnovu navedenog možemo zaključiti da ukupan broj stanovnika zemlje ili regiona pokazuje koliki je radni potencijal, starosna struktura pokazuje koliko je broj radno sposobnih, a stručni nivo predstavlja realnu sliku o stvarno raspoloživom potencijalu.