Hartije od vrijednosti

HARTIJE  OD VRIJEDNOSTI

1. POJAM   
Šta su hartije od vrijednosti?
Pismena isprava kojom se njen izdavalac obavezuje da će ispuniti obavezu upisanu na toj ispravi njenom zakonitom imaocu.

One su jedan jedan od izraza nastanka obaveze iz obligacionog odnosa na osnovu jednostarne  izjave volje.

Uvijek sadrže neko građansko pravo koje je povezano sa postojanjem same isprave.

Hartije od vrijednosti reguliše između ostalih zakona i Zakon o tržištu hartijama od vrijednosti, dok su pojedine odredbe sadržane i u Zakonu o obligacionim odnosima.

2. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI
Sve hartije od vrijednosti (robne, sredstvo plaćanja, sredstvo obezbjeđenja potraživanja, akcije) imaju  zajedničke  osobine.
To su pismene isprave,
Odnose  se na  neko imovinsko pravo,
Pravo na koje se odnosi isprava u vezi je sa hartijom,
Hartije su prenosive i prezentacione isprave,
Obaveze koje su upisane u hartiju su tražljive.

3. ULOGA I ZNAČAJ HARTIJA OD VRIJEDNOSTИ
– uloga  hartija  od vrijednosti   može  da bude  višestruka;
1.    mogu se koristiti kao sredstvo robnog prometa (skladišnica, teretnica, prenosivi tovarni list), njihovim prenosom vrši se promet robe koja je u tim hartijama označena,
2.    Mogu  se  koristiti kao sredstvo  plaćanja, umjesto gotovog novca (ček),
3.    Mogu se koristiti kao kreditno sredstvo (mjenica, obveznica, blagajnički zapis, komercijalni zapis, certifikat),
4.    Neke hartije od vrijednosti mogu da se koriste kao sredstvo obezbjeđenja  potraživanja (mjenica, založnica kao dio skladišnice),
5.    Mogu da se koriste kao sredstvo za prikupljanje slobodnih novčanih sredstava (obveznice, akcije),
6.    Mogu da se koriste kao sredstvo za ostvarivanje prava učešća u upravljanju  preduzećem (akcije).

Značaj hartija od vrijednosti: upotrebom hartija od vrijednosti obezbjeđuje se pravna i poslovna sigurnost u robnom i novčanom prometu, i to kako za poverioca tako i za dužnika,

Položaj poverioca postaje povoljniji iz više razloga:
– predstavljaju čvrst dokaz o postojanju prava koje je naznačeno u toj hartiji,
– omogućavaju poveriocu da se lakše legitimiše kao lice koje ima pravo da zahtijeva od dužnika ispunjenje određene obaveze,
– posjedovanje hartija od vrijednosti stvara pretpostavku zakonitog i savjesnog imaoca prava, kod sumnje dužnik mora da dokazuje da imalac hartije nema pravo da zahtjeva izvršenje  obaveze iz hartije,
– povjerilac ne mora da dokazuje osnov svog  potraživanja s obzirom da je osnov njegovog   potraživanja sama hartija,
– omogućavaju poveriocu da na lak način raspolažu svojim pravom,
– pružaju sigurnost poveriocu s obzirom da dužnik može izvršiti obavezu iz hartije tek kad   mu bude prezentovana hartija, a obzirom da se hartija nalazi u rukama poverioca, dužnik ne  može da izvrši obavezu iz hartije nekom trećem licu,
– za ispunjenje potraživanja povjerioca, pored glavnog dužnika, odgovaraju i regresni dužnici,
– poverilac koji je zakoniti imalac hartije od vrijednosti lakše ostvaruje svoja prava nego  povjerilac koji ne posjeduje hartiju od vrijednosti.
ŠTA JE SA  DUŽNIKOM?
– Pozicija dužnika koji je izdao hartiju od vrijednosti je sigurnija, jer on ne mora da izvrši svoju obavezu dok mu zakoniti imalac hartije ne prezentira hartiju, i na taj način se  legitimiše  kao povjerilac,
– kada ispuni obavezu iz hartije, povjerilac će mu je predati i ona će mu služiti kao dokaz da je  obaveza ispunjena,
– ako povjerilac propusti da izvrši određene radnje u vezi sa hartijom to može voditi gubitku   prava iz hartije,
– kada dužnik izvrši obavezu iz hartije od vrijednosti i primi hartiju od povjrioca, on može   da vrši regresna prava prema drugim dužnicima iz hartije, ako oni postoje,