Centralna banka – Značaj, uloga, funkcije

UVOD

Centralna banka je centralna monetarna ustanova u nekoj državi koja ima monopol emisije novca. Funkcije centralne banke su da održava monetarnu stabilnost nacionalne ekonomije, sprovođenjem monetarno-kreditne politike, reguliše novčani opticaj, organizuje i vodi platni promet zemlje, bavi se kupoprodajom deviza te propisuje stopu obavezne rezerve, kontroliše bankovni sistem, određuje službeno eskontnu stopu i slično.

Uglavnom u svim zemljama egzistira samo jedna takva banka, npr. u BiH Centralna banka BiH (Narodna banka BiH), u EU Evropska centralna banka (ECB). Međutim, negdje ih je više, npr. kao u SAD, Kanadi, ali opet su te banke okupljene oko jedne centralne banke, a zajedno čine FED – sistem federalnih rezervi.

Za Centralnu banku se može reći da je kvazi banka ili specifična državna institucija. Ona predstavlja neprofitna institucija, i ona ne uspostavlja direktne odnose sa nebankarskim sektorima, osim sa državom, što znači da nema konkurentskih odnosa između centralne banke i drugih banaka. Centralna banka vrši emisionu funkciju. Ona preko svojih specijalizovanih institucija emituje gotov novac.

Centralna banka emituje i primarni novac tako što odobrava kredite poslovnim bankama ili od njih kupuje nedospjela potraživanja. Na ovaj način Centralna banka održava potrebnu količinu novca u opticaju i reguliše visinu kamatnih stopa na finansijskim tržištima Centralna banka se javlja kao „banka- banaka“ i kao „banka- države“.

Centralna banka je, s jedne strane, novčana institucija (u kojoj se se formira i dinamizira opticajni novac), a s druge strane, predstavlja bankarsku instituciju (koja uspostavlja brojne kreditne i depozitne odnose sa bankama, državom i inostranstvom). Centralne banke su se do Drugog svjetskog rata organizovale kao akcionarska društva, a tek kasnije su se nacionalizovale i tek onda stupile pod kontrolu države. Prva centralna banka osnovana je u Švedskoj 1656. godine, a najveći uticaj je imala Bank of England koja je osnovana 1695. godine.

 
Pojam Centralne banke

Centralna banka je banka koja zauzima centralni položaj u bankarskom sistemu određene zemlje, u smislu da ova banka deluje kao banka drugih banaka i kao bankar države.
Emisiona ili centralna banka je specifična privilegovana bankarska institucija monetarnog sistema, državna ili pod jakim nadzorom i uticajem države; zadužena i odgovorna za stvaranje vrijednosti domaće valute, za kontrolu i regulisanje novčanog opticaja i likvidnosti bankarskog sistema, i zadužena da se stara za likvidnost u zemlji i u plaćanjima sa inostranstvom. To je jedina ovlaštena banka za izdavanje novčanica i kovanog novca kao zakonskog sredstva plaćanja.

Država na centralnu banku kao monetarnu instituciju prenosi prava i ovlašćenja u domenu vođenja emisione, kreditno-monetarne, devizne politike i regulisanja novčane mase. Pored niza zajedničkih obilježja, ovlaštenja i načina funkcionisanja, mogu se razlikovati od zemlje do zemlje, a prvenstveno zavisi od stepena razvijenosti finansijskog sistema i infrastrukture. Centralne banke se također razlikuju sa stanovišta odnosa i uticaja države na vođenje monetarne, kreditne, kamatne i devizne politike.

Centralna banka je vladina agencija koja vrši emisiju novčanica i kovanog novca reguliše ponudu novca i kredita u privredi, kamatne stope, devizni kurs (vodi monetarnu politiku) vrši superviziju finansijskog sistema služi kao zajmodavac u krajnjoj instanci upravlja deviznim rezervama zemlje drži depozite banaka i drugih centralnih banaka organizuje obavljanje platnog prometa reguliše plaćanje i kreditiranje poslova sa inostranstvom.

Centralna banka je javna ili kvazi – javna agencija sa eksplicitnim i ekskluzivnim pravom kontrole novčanih i kreditnih poslova. Kao “banka svih banaka”, čijim posredstvom komercijalne banke mogu namirivati svoja uzajamna potraživanja, garantuje vrednost domaće valute, vodeći politiku stabilnosti cena. Može da skuplja, obrađuje i da analizira informacije o finansijskim tokovima i o realnoj ekonomiji. Državna banka koja emituje novac i vrši kontrolu poslovnih banaka, pa se otuda i naziva “banka banaka”.