Dečji crtež

UVOD

Crtež predstavlja jedan od načina kojima se deca izražavaju. S obzirom da većina dece rado crta i oseća se prijatno u toj aktivnosti psiholozi koriste izradu crteža kao odličan način uspostavljanja odnosa s detetom, kao i jednu od važnih tehnika psihodijagnostičke procene i tretmana.Crtanje je, kao i igra, jedna od najznačajnijih potreba deteta i jedna od osnovnihformi dečjeg izražavanja. I razvoj crtanja povezan je sa dečjim ukupnim, a posebnointelektualnim razvojem.Prema Pijažeu crtež je oblik semiotičke (simboličke) funkcije koji se nalazi na polaputa između simboličke igre i mentalne slike. Kao i simboličku igru crtanje odlikujeautotelizam a sa mentalnom slikom crtež deli napor imitacije stvarnosti. U interpretaciji dečjeg crteža nikako se ne sme zanemariti uzrast deteta kao jedan od važnih činioca; određeni oblik ili element crteža u jednom uzrastu može biti uobičajen, dok se u nekomdrugom smatra neprikladnim stoga može ukazivati na određene razvojne, emocionalne ili neurološke teškoće.
Uopšteno rečeno, s porastom godina dečji crteži sadrže više detalja, tačnije proporcionalne odnose i postaju realističniji.
Razvoj crteža odvija se u četiri stadijuma; prvi stadijum započinje u osamnaestom mesecu, kada deca počinju ostavljati tragove na papiru, i završava se oko polovine treće godine života. Taj stadijum poznat je i kao “faza škrabanja”, s obzirom da nije moguće odrediti temu nacrtanog. Psiholozi se slažu da ti crteži nisu reprezentacija nečega, već određena vežba vizualno-motornekoordinacije. Zanimljivo je da šimpanze pokazuju iste uzorke “škrabanja” kao i deca tog uzrasta.

Crteži dece u uzrastu od dve i po do pet godina predstavljaju reprezentaciju nečega. U tom uzrastu
deca najavljuju temu crteža pre nego što se upuste u crtanje. Crtež postaje prepoznatljiv, kao i upotreba različitih oblika unutar istog crteža, tako da se javljaju detalji. U ovom stadijumu deca počinju koristiti sheme za crtanje različitih likova; određeni oblik služi im za prezentaciju različitih tema, počinju koristiti određene oblike za crtanje tačno određenih tema. Poznato je da crtež čoveka u tom razdoblju sadrži krug sa detaljima koji prikazuju elemente lica i noge, ređe ruke. Taj oblik ljudske figure naziva se punoglavcem, a stadijumshematskim zbog spomenute upotrebe shema. Dečje oslanjanje na usvojene sheme vidljivo je posebno u crtanju nepoznatih tema; u tim situacijama ona često kao početni oblik koriste shemu uobičajenu za poznate teme, koju onda dodatno oblikuju. Crteži životinja, npr., otkrivaju postojanje shema ili specifičnih obeležja korišćenih u crtanju ljudske figure, dok crteži čoveka ne sadrže specifična obeležja korišćena u crtežu životinja.

U sledećem stadijumu, koji traje od pete do osme godine života, javlja se realizam u dečjim crtežima. Luquet (1933) ga naziva “intelektualnim realizmom” jer deca crtaju postojeće elemente koji nisu vidljivi i postojeće elemente koje je nemoguće videti zbog ugla prikazivanja, kao što su rendgenski snimci, fetus u majčinom stomaku ili obe noge jahača prikazanog iz profila. Međusobni odnosi likova i elemenata bolje oponašaju njihove stvarne odnose, pa se javljaju i ostali delovi ljudske figure.

Od osme godine do adolescencije traje stadijum “vizuelnog realizma” po Luquetu (1933, prema Thomas i Silk, 1990).

Javljaju se trodimenzionalni crteži, tako da se nastavlja tendencija što tačnijeg prikaza realnih odnosa i veličina.
U ovom stadijumu interindividualne razlike u crtežima sve su manje. Neki autori smatraju da su crteži dece u ovom uzrastu manje pogodni za izražavanje emocija zbog vizuelnog realizma koji je u porastu, a drugi dodaju da školovanje kojem su podvrgnuta deca u ovog uzrasta snažno utiče na uniformisanost crteža, oduzimajući im tako vlastiti, kreativni kvalitet u korist konvencija.

Važno je naglasiti da su uzrasne granice navedenih faza fleksibilne; njihov početak i kraj nije fiksno određen,pa se stoga elementi iz jedne faze mogu prenositi u drugu.