Krivično-pravni aspekt maloljetničke delikvencije

Uvod

Maloljetničku delikvenciju upravo određuju faktori koji su vezani za ličnost i faktori socijalne sredine. Maloljetnici se od odraslih razlikuju po stepenu emocionalne i intelektualne zrelosti, kao i svjesti o svojim postupcima i odgovornosti za iste, što pokazuje da su maloljetnička lica manje odgovorna u drustvenom i moralnom smislu, a u ovom seminaru pokazaću da su manje odgovorna i u pravnom, tj. krivičnom smislu. Prema maloljetnicima se primenjuje Zakon o maloljetnim učiniocima krivičnih djela i krivičnopravnoj zaštiti maloljetnih lica, koji određuje pojam i vrste mjera koje se izriču maloljetnim učiniocima krivičnih djela, niz organa koji sprovode postupak prema ovim učiniocima, ali sa krajnjim ciljem da se ovakva lica zbog specifičnog statusa koji uživaju zbog godina, prevaspitaju odnosno shvate i prihvate da su takva djela štetna za njih same ali i za okolinu.
Detaljnije će se baviti ovom pojavom, tj. maloljetničkom delikvencijom sa krivično-pravnog aspekta, njenim zakonskim određenjem u smislu pojma maloljetnika, mjerama koje im se izriču, organima koji ih vode i postupka koji se sprovodi prema ovoj vrsti izvrsioca krivičnih djela.
Osnovne karakteristike maloljetničkog krivičnog prava

Maloljetničko krivično pravo predstavlja sistem zakonskih pravnih propisa kojima je regulisan položaj (prava i obaveze) maloljetnika u krivičnom pravu u cijelosti. Govorimo o dijelu tj. segmentu krivičnog prava jedne zemlje koje zbog mnoštva specifičnih rješenja u poslednje vrijeme u nizu evropskih zemalja dobija karakter samostalne pravne (pozitivno pravne) ali i naucne discipline. Odredbe maloljetničkog krivičnog prava se prvenstveno odnose na pojam i vrste maloljetnika kao subjekata krivičnog prava (aktivni i pasivni), na vrste, uslove i način propisivanja i izricanja krivičnih sankicja prema maloljetnim učiniocima krivičnih djela, postupak za izricanje krivičnih sankcija za maloljetnike (koji predstavlja posebnu, specifičnu vrstu krivičnog postupka – specifičnog po organima za pokretanje i vođenje krivičnog postupka i za izricanje i izvršenje krivičnih sankcija, o toku postupka i učešću posebnih vansudskih organa u postupku izricanja i izvršenja krivičnih sankcija) i na kraju postupak izvršenja izrečenih krivičnih sankcija.
Osnovni predmet maloljetničkog krivičnog prava jeste utvrđivanje krivično-pravnog položaja maloljetnih lica kao učinilaca krivičnih djela. U tom smislu se kao maloljetnik smatra lice koje je u vreme izvršenja krivičnog djela navršilo četrnaest, a ne osamnaest godina. Lica u uzrastu do 14 godina se nazivaju deca, i kao takva ne mogu da budu aktivni subject krivičnog djela. Maloljetnici se dele prema uzrastu na dve kategorije: mlađi i stariji maloljetnici. Mlađi maloljetnici su lica uzrasta od 14 – 16 godina, dok su stariji maloljetnici lica koja su navršila 16 ali nisu navršila 18 godina. Pored pomenutih, u određenim slučajevima krivično pravo se primenjuje i na mlađa punoljetna lica – lica koja su u vreme izvršenja krivičnog djela navršila 18 godina, a u vreme suđenja nisu navršila 21 godinu.
Dakle, jezičkim i gramatičkim tumačenjem pojma “maloljetnog učinioca krivičnog djela” nije moguće postojanje krivičnog djela bez postojanja krivice na strani njegovog učinioca tj. izvršioca, kada je u konkretnom slučaju pojam krivice nespojiv sa pojmom maloljetnika. Zato i sam zakon upotrebljava formulaciju “maloljetnik koji je izvršio protivpravno djelo koje je u zakonu predviđeno kao krivično djelo”. I dalje, isključeno je postojanje i utvrđivanje krivice maloljetnih učinilaca krivičnih djela.
Sistem maloljetničkog krivičnog prava treba da bude u službi ostvarenja kriminalno političkih ciljeva – a to je vaspitanje maloljetnog učinioca krivičnog djela i njegovo prevaspitavanje. U prvom redu to su mjere pomoći, mjere socijalizacije, brige, kao što su nadzori i otklanjanje smetnji koje postoje u njihovom ponašanju i razvoju, dakle stvaranje pogodnih uslova za normalan i nesmetan im razvoj, sa što manje elemenata prinude, ograničenja prava i slobode.