Centralna banka

UVOD

Centralna banka je centralna monetarna ustanova u nekoj državi koja ima monopol emisije novca. Funkcije centralne banke su da održava monetarnu stabilnost nacionalne ekonomije, sprovođenjem monetarno-kreditne politike, reguliše novčani opticaj, organizuje i vodi platni promet zemlje, bavi se kupoprodajom deviza te propisuje stopu obavezne rezerve, kontroliše bankovni sistem, određuje službeno eskontnu stopu i slično.
Uglavnom u svim zemljama egzistira samo jedna takva banka, npr. u Srbiji Centralna banka Srbije (Narodna banka Srbije), u EU Evropska centralna banka (ECB). Međutim, negde ih je više, npr. kao u SAD, Kanadi, ali opet su te banke okupljene oko jedne centralne banke, a zajedno čine FED – sistem federalnih rezervi.
Za Centralnu banku se može reći da je kvazi banka ili specifična državna institucija. Ona predstavlja neprofitna institucija, i ona ne uspostavlja direktne odnose sa nebankarskim sektorima, osim sa državom, što znači da nema konkurentskih odnosa između centralne banke i drugih banaka. Centralna banka vrši emisionu funkciju. Ona preko svojih specijalizovanih institucija emituje gotov novac. Centralna banka emituje i primarni novac tako što odobrava kredite poslovnim bankama ili od njih kupuje nedospela potraživanja. Na ovaj način Centralna banka održava potrebnu količinu novca u opticaju i reguliše visinu kamatnih stopa na finansijskim tržištima Centralna banka se javlja kao „banka- banaka“ i kao „banka- države“. Centralna banka je, s jedne strane, novčana institucija (u kojoj se se formira i dinamizira opticajni novac), a s druge strane, predstavlja bankarsku instituciju (koja uspostavlja brojne kreditne i depozitne odnose sa bankama, državom i inostranstvom).Centralne banke su se do drugog svetskog rata organizovale kao akcionarska društva, a tek kasnije su se nacionalizovale i tek onda stupile pod kontrolu države. Prva centralna banka osnovana je u Švedskoj 1656. godine, a najveći uticaj je imala Bank of England koja je osnovana 1695. godine.

POJAM I KARAKTERISTIKE CENTRALNE BANKE

Centralna ili emisiona banka predstavlja banku poslovnih banaka i ostalih finansijskih institucija.Nastaju od tzv.privilegovanih banaka koje su imale pravo emitovanja novčanica,uporedo sa razvojem robno-novčanih odnosa u zemljama koje su bile na pragu industrijalizacije.
Prva centralna banka je nastala u Švedskoj 1656.godine,a najveći uticaj na kasniji razvoj centralnih banaka je imala Bank of England osnovana 1694.godine.
Ona neposredno reguliše i usmjerava monetarno-kreditne tokove u svakoj zemlji,čime utiče na dinamiziranje i stabilizaciju privrednih aktivnosti zemlje.To je neprofitna institucija koja ima monopološki položaj u obavljanju svojih funkcija.Kao institucija koja stoji na vrhu bankarskog sistema(banka banaka),ima glavnu ulogu u organizovanju,usmjeravanju i regulisanju monetarnih kretanja.
Centralne banke moraju imati relativno nezavistan položaj jer je ona nosilac vrhovne monetarne suverenosti.
Centralna banka je nadležna za vođenje monetarne politike,u čiji osnovi je kvantificiranje i dinamiziranje ponude novca.Ekonomsku suverenost jedne zemlje određuje i njena monetarna suverenost,zato centralna banka mora imati relativnio nezavistan položaj jer je ona nosilac vrhovne monetarne suverenosti.Monetarnu suverenost označava u savremenim uslovima suvereno pravo države da reguliše sva pitanja koja se odnose na emitovanje novca i vođenje monetarne politike od strane centralne banke,u funkciji postizanja krajnjih ciljeva.
Do danas su formirane u gotovo svim zemljama svijeta koje imaju monetarnu suverenost mada ima izuzetaka npr.Hong-Kong i Luksemburg nemaju centralnu banku.Luksemburg je 1983.godine formirao Monetarni institut,dok je Hong-Kong ulogu centrale banke povjerio dvjema poslovnim bankama.
Neke zemlje imaju tzv.centralne banke u prelaznom obliku,koje obavljaju samo neke funkcije(Sejšeli,Maldivi,Fidži).