Javni prihodi, javni rashodi i budžet

Uvod

Uvodna razmatranja pojma javnih rashoda ne mogu da se razmatraju van okvira pojma budžet. Definicija budžeta kaže da je to spisak planiranih prihoda i rashoda pojedinaca, firme, organizacije, lokalne zajednice ili države za određeni period, najčešće za jednu godinu.

Kada se govori o državnom budžetu onda se misli na jednogodišnji dokument, koji priprema ministarstvo finansija, u saradnji sa drugim ministarstvima, dok ga usvaja narodna skupština u obliku odnosno formi zakona. Budžet ima karakter finansijkog plana države za jednu godinu i predstavlja jednu prognozu finansija. Pored ovoga, državni budžet je obavezujući za državne organe, na rashodnoj strani, jer se predviđeni izdaci ne mogu i ne smeju prekoračiti bez rebalansa budžeta odnosno bez izmene budžeta po istoj proceduri po kojoj je donet.

Sadržaj državnog budžeta čini razvijeni spisak javnih prihoda i rashoda, zajedno sa njihovim planiranim iznosima za sledeću godinu, kao i pratećim procesnim i sličnim odredbama. Na prihodnoj strani navode se svi zakonom propisani državni prihodi – kao što su svi pojedini porezi, naknade, takse, kazne, prihodi od kamata i prodaje državne imovine i slično. Na rashodnoj strani, koje takođe proizilazi iz materijalnih zakona, koriste se dve podele. Prva je administrativna, odnosno po državnim institucijama kao nosiocima rashoda (narodna skupština, vlada, ministarstva, agencije, sudovi,zdravstvo, prosveta, itd.), a druga po ekonomskim funkcijama (plate i socijalna davanja za zaposlene, materijani troškovi, investicije, otplata dugova, subvencije, budžetska rezerva, itd.). Najčešće se ove dve podele kombinuju i dobija se složena klasifikacija javnih rashoda. U novije vreme, pokušava se pipremanjem budžeta povezati sa opštom ekonomskom politikom, planiranom za duži vremenski rok (par ili nekoliko godina), kako bi se stvorila koherentna osnova i za budžetsko planiranje i ekonomsku politiku i strategiju države.

Države imaju nekoliko nivoa državne organizacije. Minimum su dva (državni i opštinski), a često postoji i treći, srednji (federalna jedinica, pokrajna, region, srež, itd.). Iz ovoga proizilazi da svaka od tih jedinica ima svoj budžet. Sadržaj ovih budžeta određen je raspodelom nadležnosti između njih, a koja proističe iz ustava i zakona. Budžet donosi ekonomske efekte na više načina. To su: – svojim postojanjem, jer ubiranje budžetskih prihoda smanjuje privatne investicije i uopšte ekonomsku aktivnost, dok rashodi pozitivno utiču na ekonomiju, kako kroz potrošnju države, tako i kroz usluge koje ona pruža (pravni sistem, lična sigurnost, novac, itd.).