Retke vrste – definicija

Retke vrste – definicija

Prema kriterijumima Međunarodne Unije za zaštitu prirode (IUCN), retka (R) je vrsta čija je ukupna svetska populacija toliko mala da postoji opasnost da postane ugrožena ili ranjiva.
Vrsta je retka ukoliko naseljava malo geogafsko područje ili stanište ili se javlja u veoma maloj(im) populaciji(ama) tj. predstavlja je mali broj jedinki.
Prirodnim procesima sukcesije, ali mnogo češće čovekovom negativnom aktivnošću, pojedine vrste su ugrožene do te mere da je njihov opstanak u biosferi doveden u pitanje. Takve retke vrste često predstavljaju i endemite.
U cilju zaštite retkih biljnih vrsta, samim tim i očuvanja biodiverziteta,izrađuju se tzv. “crvene knjige” – liste retkih biljnih vrsta za pojedine geografske, često političke teritorije (npr. države), u kojima su posebno naznačene one kojima preti izumiranje. Crvena knjiga flore Srbije – Tom 1. Iščezli i krajnje ugroženi taksoni (Vladimir Stevanović Ed.), u izdanju Ministarstva zaštite životne sredine Srbije, Biološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu i Zavoda za zaštitu prirode Srbije (Beograd 1999) je po prvi put sistematizovano predstavila podatke o retkim biljnim vrstama naše zemlje.
Mnoge vrste su po samoj svojoj prirodi retke (malobrojne), ali ne i ugrožene.One uključuju biljke, životinje, gljive i druge organizme. Mogu se jednostavno pronaći u malom prostoru koncentrisano. Takva područja su najčešće udaljena i veoma izolovana od ostatka sveta (Madagaskar, Australija, Havaji, Tibet…).
Retke i ugrožene vrste su zaštićene zakonom.
Retkom vrstom se smatra ona čija je abundanca manja od 10,000 jedinki. Neke retke vrste su prisutne ispod ovog broja (200 – 1000 jedinki), kao što su velike pande, crvene pande, vunasti majmuni…
Genetički gledano, smanjene (retke) populacije su ugrožene jer poseduju manje potencijala da se prilagode novim uslovima staništa, budući da je smanjen broj alela koji bi se rekombinovali i dali podesnije fenotipske odgovore na nove uslove života. Osim toga, javlja se ukrštanje u srodstvu (inbriding), što dodatno genetički slabi populaciju (iz generacije u generaciju opada plodnost, stopa preživljavanja i otpornost na bolesti). Kada dostigne kritičnu veličinu, populacija upada u vrtlog izumiranja, postaje retka ili nestaje. Ukoliko je bila zastupljena samo tom populacijom ima veoma velike šanse da nestane.

Vrste postaju retke usled:

•     degradiranja staništa  – gubitak i degradacija terestričnih i akvatičnih staništa usled požara, poplava ili nekih drugih elemetarnih nepogoda
•     uvodjenja invazivnih vrsta koje im postaju konkurencija – pad i eliminacija autohtonih vrsta, menjanje staništa
•     zagadjenja – hemijsko (pesticidi, teški metali, saobraćajne i industrijske emisije štetnih gasova koji kontaminiraju izvore hrane) i fizičko (urbanizacija)
•     specifičnosti staništa – kvalitet zemljista, vodni režim staništa…
•     proganjanja i eksploatacije – trgovina vrstama dovodi do toga da te vrste ukoliko se u velikoj meri ekspoatišu postaju ugrožene i retke
•     osetljivosti vrste
•     bolesti unutar populacija i inbridinga – neke bolesti mogi dovesti do masovnog umiranja jedinki, kao i ukrštanje medju jedinkama u srodstvu
•     globalnih klimatskih promena – globalno zagrevanje koje prouzrokuje ubrzano topljenje leda na polovima i druge promene koje su ili neprirodne ili ubrzane…